Podróż Wypad na Słowację

W położonej w pobliżu przejścia granicznego z Polską miejscowości Oravsky Podzamok znajduje się jeden z najpiękniejszych zamków warownych na Słowacji - Oravsky Hrad (Árva vára). Wznosi się on na skale 112 m ponad przepływającą w dole Orawą.

Podobnie, jak wiele innych zamków w ówczesnym Królestwie Węgier, w skład którego wchodziła Słowacja, powstał on prawdopodobnie po najeździe mongolskim w 1241 roku. Dokładna data budowy nie jest znana, lecz pierwsze wzmianki o zamku pochodzą z II połowy XIII wieku. W 1298 roku został on oddany możnowładcy Mateuszowi Czakowi Trenczańskiemu, a po jego śmierci - Węgrowi Donczowi. Później władali nim różni kasztelanowie, wśród nich był i Polak - Piotr Komorowski. W roku 1482 król Maciej Hunyady-Korwin podarował Orawę i Liptów swojemu nieślubnemu synowi Janowi. W następnym stuleciu, po klęsce Węgrów w bitwie z Turkami, stoczonej pod Mohaczem w 1526 roku i śmierci króla Ludwika II Jagiellończyka rozpoczęła się rywalizacja o tron węgierski pomiędzy Janem Zapolyą i Ferdynandem I Habsburgiem, z której ostatecznie zwycięsko wyszedł ten ostatni. W roku 1549 dołączył on Orawę do swych posiadłości. W latach 1534-1556 Orawskim Zamkiem rządzili Polacy - Jan z Dębowca i jego sukcesor Wacław Siedlnicki, który na żądanie Ferdynanda I Habsburga odstąpił go Franciszkowi Thurzonowi. Ród Thurzonów władał zamkiem przez długie lata. Po wygaśnięciu jego męskiej linii ustanowiono komposesorat (wspólne władanie) orawskimi dobrami. Jeden z zarządców - Istvan Thököly przyłączył się do antyhabsburskiego powstania w 1670 roku, ale po krótkim oblężeniu załoga poddała zamek wojskom cesarskim. W roku 1703 wybuchło kolejne powstanie, na czele którego stanął książę Siedmiogrodu Franciszek II Rakoczy. Zajął on Orawę, a jego wojska opanowały Zamek Orawski na przeciąg 5 lat. Później wojska cesarskie przywróciły zarząd zamku i komposesoratu w ręce następców rodu Thurzo.

W roku 1800 pożar strawił wszystkie drewniane części zamku. Ówczesny zarządca, Franciszek Zichy zabezpieczył przed dewastacją część dolnego zamku, a w roku 1868 nowy zarządca Edmund Zichy urządził tu jedno z pierwszych na Słowacji muzeów. Kolejnym zarządcą został Paweł Esterhazy, a jego następca Jozsef Palffy rozpoczął rekontrukcję budowli, którą przerwała I wojna światowa. Prace podjęto w okresie międzywojennym, gdy zarząd nad zamkiem sprawowało już państwo czechosłowackie, które wykupiło 50% udziałów komposesoratu. Po II wojnie światowej zamek przeszedł w całości na własność państwa. Prace remontowe i rekonstrukcyjne trwają na zamku do dziś.

Zamek Orawski składa się z trzech części. Najstarszą z nich jest zamek górny, pochodzący z I połowy XIII wieku. Poniżej niego położony jest zamek średni z czworoboczną wieżą i zabudowaniami dwóch pałaców wzniesionych przez Jana z Dębowca i Jana Korwina. Najniższą częścią jest zamek dolny z pałacem Thurzonów, barokowym kościołem i wieżą.

W ostatnich dniach przeprowadzaliśmy pierwszy od wielu lat remont w mieszkaniu. Przy okazji znalazłem trochę dodatkowych zdjęć z opisanego wyżej wypadu na Słowację, z których istnienia po latach nawet nie zdawałem sobie sprawy. Dzięki temu, mogę moją podróż nieco uzupełnić.

Na początek więc - Kieżmark (Kežmarok). Nazwa tego urokliwego miasta, leżącego u stóp Tatr pochodzi od niemieckiego złożenia Käsemarkt, oznaczającego "targ serowy". Choć okolice Kieżmarku były zamieszkane już w epoce kamienia, to pierwsza historyczna wzmianka z 1190 roku mówi o klasztorze żeńskim, przy którym prawdopodobnie istniała również niewielka osada. Samo miasto powstało w następnym stuleciu, w wyniku połączenia trzech wsi: słowackiej osady rybackiej, osady królewskich strażników granicznych i kolonii niemieckiej. Prawa miejskie Kieżmark uzyskał w 1269 roku. W połowie XIV wieku miasto otoczono murami obronnymi, a w roku 1380 uzyskało ono status wolnego miasta królewskiego. W roku 1433 Kieżmark złupiły oddziały husyckie, a kilka lat później opanowały go wojska Jana Jiskry z Brandýsa (1400-1469) - jednego z najwybitniejszych XV-wiecznych dowódców wojskowych Europy Środkowej, wodza wojsk królowej Elżbiety, walczącej wówczas z Władysławem Warneńczykiem o panowanie nad Węgrami. Po tych burzliwych przejściach, w mieście rozpoczęto w 1463 roku budowę zamku obronnego. Choć w założeniu miał on chronić miasto, to w rzeczywistości stał się jego przekleństwem. Właściciele zamku - ród Zápolya od samego początku dążyli bowiem do podporządkowania miasta sobie. Dokonał tego już w 1530 roku Hieronim Łaski (1496-1541), polski szlachcic w służbie Jana Zápolyi. W 1583 roku Kieżmark przeszedł w ręce rodu Thökölych, a w roku 1655 odzyskał status wolnego miasta królewskiego. Wkrótce potem, cesarz Ferdynand III Habsburg potwierdził wszystkie wcześniejsze przywileje miasta, co przyczyniło się do jego szybkiego rozkwitu. Kieżmark w ciągu wieków rywalizował z pobliską Lewoczą. Był także przedmiotem walk za czasów powstań antyhabsburskich w XVIII wieku. Nie zahamowało to jednak rozwoju miejskiej gospodarki, zwłaszcza handlu, który kwitł w XVIII i XIX wieku. Od XIX wieku miasto było ośrodkiem przemysłu włókienniczego i odzieżowego. W średniowieczu miasto było konglomeratem różnych narodowości - mieszkali tu Niemcy, Słowacy, Polacy, Żydzi i Rusini. Na początku XVI wieku Kieżmark przyjął luteranizm, lecz w następnym stuleciu doszło do rekatolicyzacji. Długie i bogate dzieje miasta pozostawiły w nim wiele zabytków z różnych epok, dzięki czemu warto na pewno odwiedzić to miejsce.

Kieżmark ponadto był znany ze szkolnictwa. W miejscowym liceum kontynuującym tradycje szkoły parafialnej uczyło się wielu zasłużonych dla Słowacji obywateli. Do najbardziej znanych należą: poeci: Janko Kral i Pavol Országh Hviezdoslav, historyk Juraj Bohus, przyrodnik Juraj Buchholz, dramaturg Jonas Zaborsky, taternik Dawid Frölich. 

Kieżmark był też przez wiele lat miejscowością położoną najbliżej Tatr i miejscem wypadowym w Tatry. Wg przekazu, stąd właśnie  w roku 1565 Polka, Beata Łaska, żona ówczesnego właściciela zamku wyruszyła na wyprawę w Tatry, stając się pierwszą turystką tatrzańską. Skończyło  się to dla niej źle, ponieważ małżonek, za samowolę kazał  zamurować ją w zamkowym pokoju z oknem wychodzącym na jej ukochane Tatry. Przebywała w nim ponad 6 lat.

Nieco więcej informacji o kieżmarskich zabytkach podaję w opisach zdjęć. 

Zamek Spiski (Spišský Hrad, Zipser Burg, Szepesi vár) to zabytkowy kompleks zamkowy z przełomu XI i XII wieku, zaliczany do największych tego typu w środkowej Europie. Zajmuje on powierzchnię ponad 4 ha. Jego imponujące ruiny wznoszą się na na wysokości 634 m. n.p.m. na wapiennej skale, przewyższającej okoliczne tereny o 200 m. Część murów obronnych została odbudowana współcześnie.

Jeszcze zanim powstał, w miejscu tym i obok niego wznosiły się obronne grodziska, których pozostałości można dostrzec i dziś. Najstarszą częścią zamku spiskiego była okrągła wieża mieszkalna, zbudowana na przełomie XI i XII wieku, która nie zachowała się do naszych czasów. Około roku 1230 została zbudowana obecna okrągła wieża, romański pałac i inne części górnego zamku. W swoich dziejach zamek miał wielu właścicieli. W roku 1275 zajął go komes Roland, który zbuntował się przeciwko panującemu. Potem należał do królowej Elżbiety Kumańskej. Przebudowany w stylu gotyckim, został w roku 1443 zdobyty przez Jana Jiskrę z Brandysa, zaś w roku 1464, panujący podarował ten do tej pory królewski zamek szlachcicom Imre i Stefanowi Zapolyom, którzy w znaczący sposób go rozbudowali i zmodernizowali. Warto wspomnieć, że na zamku spiskim urodził się ostatni król węgierski przed Habsburgami - Jan Zapolya. Gdy przegrał on walkę o tron, zamek został w 1528 roku skonfiskowany przez Habsburgów. Ale już w roku 1531 podarowali go oni Aleksemu Thurzonowi. Thurzonowie, którzy pełnili funkcję żupanów królewskich, przystosowali zamek do swoich potrzeb i nadali wielu jego budynkom renesansowy charakter. Gdy w roku 1636 wymarli w linii męskiej, zamek przejął ród Csaky, który pozostał jego właścicielami aż do roku 1945. Nowi właściciele mieszkali w zamku do końca XVII wieku, później kwaterowała w nim jedynie załoga wojskowa. Po pożarze z 1780 roku również i ona opuściła mury warowni i zamek popadł w ruinę.

W 1993 roku w uznaniu jego znaczenia dla kultury tych ziem, został on wpisany wraz okolicą na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W odbudowanej części zamku mieści się niewielkie muzeum. 

Szczyrbskie Jezioro (Štrbské Pleso, Tschirmer See, Csorbató) to znana miejscowość u podnóża Tatr Wysokich. Położone na południowym brzegu jeziora o tej samej nazwie i otoczone lasem świerkowym stanowi ośrodek turystyczny i narciarski.

A jak to się zaczęło? Otóż w roku 1872 niejaki Józef Szentivany, właściciel ziemski, wybudował tu myśliwską chatę, która stała się zalążkiem późniejszego turystycznego centrum. Trzy lata później z inicjatywy Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego powstało nad jeziorem pierwsze schronisko turystyczne, a wkrótce potem - powstały dalsze hotele i restauracje, sanatorium i kilka willi. W roku 1885 przyznano osadzie status uzdrowiska. I tak już zostało...